Zaliczka i zadatek – dlaczego są ciągle mylone?
To pojęcia prawnicze, które bardzo często występują w codziennym życiu i równie często są ze sobą mylone. W błąd może wprowadzić nie tylko zbliżone brzmienie, ale również pełnione zastosowanie. Pomimo pozornych podobieństw ich wystąpienie w umowach cywilnoprawnych wiąże się z zupełnie innymi konsekwencjami.

Zadatek
To instytucja prawa cywilnego uregulowana w art. 394 Kodeksu cywilnego. Zadatek to kwota lub rzecz wręczana przy zawarciu umowy, która w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. Natomiast w razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi. Zadatek ma istotne znaczenie w przypadku niewykonania przedmiotu umowy. W zależności od tego, kto nie wykonał przedmiotu umowy, ten albo może zachować zadatek albo może żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości. Jeżeli ktoś otrzymał zadatek, a jego kontrahent nie wykonał zobowiązania, to może on zatrzymać zadatek. Natomiast, jeżeli ktoś wręczył zadatek, to w przypadku niewykonania przedmiotu umowy przez drugą stronę, może on żądać dwa razy tyle, ile wynosił zadatek. W sytuacji, gdy dojdzie do wykonania umowy, zadatek jest zaliczany na poczet świadczenia strony, która go wręczała. Jeśli natomiast dojdzie do rozwiązania umowy (również w przypadku orzeczenia sądowego) pomiędzy stronami, zadatek zostaje zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku, gdy umowa nie została wykonana z powodu okoliczności, za które żadna ze stron nie odpowiada, bądź za które ponoszą odpowiedzialność obie strony. Jeszcze należy pamiętać o jednej kwestii. Zatrzymanie zadatku lub żądanie jego w podwójnej wysokości, jest możliwe tylko i wyłącznie, gdy jedna ze stron odstąpiła od umowy. Stąd zanim strona będzie żądać zwrotu zadatku ważne jest, żeby złożyła oświadczenie woli o odstąpieniu od umowy. Bez skutecznego odstąpienia od umowy żądanie zwrotu podwójnego zadatku lub jego zatrzymanie będzie niemożliwe. Zadatek zastrzegany jest w umowie celem zdyscyplinowania drugiej strony. Nie zawsze jednak odnosi swój skutek. Wtedy celem zrealizowania funkcji zadatku należy złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy – najlepiej w formie pisemnej, a następnie zażądać zwrotu zadatku, lub jego podwójnej wysokości. Należy pamiętać, że strony w zawieranej umowie mogą zmienić zasady zadatku. Co do wysokości zadatku – można odnotować stanowisko Sądu Najwyższego (wyrok SN z dnia 21 maja 2005 r., V CK 577/04, IC 2006, nr 5, s. 50), że dopuszczalne jest zastrzeżenie zadatku o wartości przekraczającej połowę całego świadczenia. Generalnie rzecz ujmując, granicę swobody stron w określaniu wysokości zadatku stanowią właściwość (natura) zobowiązania i zasady współżycia społecznego. Pamiętaj Czytelniku, zadatek może zabezpieczyć Twoje interesy, ale może też zwrócić się przeciwko Tobie - jeśli dostałeś zadatek, a nie wywiążesz się z umowy, druga strona ma prawo żądać od Ciebie podwójnej wysokości zadatku.

Zaliczka
Zaliczka natomiast to instytucja, która nie została prawnie uregulowana. Zaliczka jest kwotą, która zostaje zaliczona na poczet przyszłych świadczeń wynikających z umowy zawartej między stronami. Nie stanowi ona w przeciwieństwie do zadatku formy zabezpieczenia umowy. Stanowi jedynie część jej ceny. Konsekwencje udzielenia zaliczki wywnioskować należy z art. 494 k.c., który reguluje kwestie odstąpienia od umowy wzajemnej. Osoba odstępująca od umowy zobowiązana jest do zwrotu drugiej osobie wszystkiego, co otrzymała na mocy umowy. Może ona również żądać zwrotu tego, co świadczyła, jak i ubiegać się o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Jeśli transakcja nie dojdzie do skutku zaliczka zawsze podlega zwrotowi. Nie ma tutaj znaczenia, z czyjej winy tak się stało. Wpłacający zaliczkę ma prawo ją odzyskać. Jeśli natomiast transakcja zostaje zakończona sukcesem, nabywca musi jedynie dopłacić różnicę między kwotą zaliczki a całkowitą wartością zamówienia. Powyższe oznacza, że jeśli strony ustaliły w umowie, że kupujący wręczył zaliczkę na poczet przyszłych świadczeń, to druga strona w żadnym przypadku nie ma uprawnień do jej zatrzymania. Zaliczka nie daje gwarancji doprowadzenia do finalizacji transakcji, ponieważ każda ze stron może wycofać się z umowy bez żadnych konsekwencji finansowych. Można nawet powiedzieć, że zaliczka jest pewną formą rezerwacji towaru czy usługi. W związku z powyższym należy zwracać szczególną uwagę na to, aby przy zawieraniu umowy jednoznacznie wskazać, czy wpłacona kwota będzie zadatkiem czy też zaliczką. Jednocześnie trzeba liczyć się z ewentualnymi konsekwencjami takiego zapisu.